ALMA MILE
“Eja në prehër moj të të marr/dhe të ta heq atë mërzi/ na pret të gjithëve një gur mbi varr/ pak dashuri, pak xhelozi..”. Ky motiv e ndoqi deri sa mbylli sytë në shtratin e ftohtë të Spitalit Onkologjik. Ishte 16 vjeçe kur mësoi se jeta e saj do të qe e shkurtër. Sikur të mos mjaftonte dhimbja e pafaj qysh fëmijë... “Dritë në humnerë”, titullohet dokumentari me regji të Namik Ajazit, kushtuar Drita Çomos, vajzës së Liri Belishovës, e cila vdiq në moshë fare të re nga kanceri. Filmi shfaqet sot në Kinema “Millenium” në orën 18.00. Në 38 minuta, vjen në mënyrë të ngjeshur e gjithë jeta e vajzës, e cila u shua e vetme në spitalin Onkologjik, pasi kishte vuajtur braktisjen dhe shenjosjen për hir se ishte e bija e Liri Belishovës dhe Maqo Çomos, të dënuar nga pushteti komunist. Dokumentari shoqërohet nga një kolonë zanore të krijuar enkas për filmin, kompozuar nga Adi Hila, që i shton edhe më shumë dramacitetin filmit. “Këtë film ua dedikoj të gjithë fëmijëve të elitës shqiptare, që u dënuan pa faj, në emër të luftës së klasave”, - thotë regjisori Ajazi. Ngasja e parë për të kishte qenë libri i botuar disa vite më parë, me kujtimet dhe poezi të Drita Çomos. Një libër tronditës, shoqëruar nga një parathënie rrëqethëse nga Ismail Kadare. Kur i kishte thënë së ëmës, Liri Belishovës, se do të bënte një film për të bijën, ajo u lumturua shumë dhe nuk vonoi t’i rrëfente përjetimin e saj dhe t’i tregonte çdo kujtim që i kishte mbetur prej vajzës. “Ajo ruan çdo gjë me fanatizëm. Fotografitë e saj i kishte të ruajtura nëpër dosje me emrin përkatës: “Fëmijëria”, “Adoleshenca”, “Spitali”... dhe gjithnjë ishte në merak mos i ngatërroja”, - thotë Ajazi. Kamera shkon në të gjitha vendet ku u end ajo qysh fëmijë, në kohën kur e ëma ishte e internuar dhe i ati në burg. Tek dajat në Elbasan, Lezhë, Cërrik, për të përfunduar në spitalin Onkologjik në Tiranë. Është ndërtuar në formë retrospektive, nga spitali, në spital, ku si material bazë është përdorur ditari i vajzës dhe poezitë e saj të përmbledhura në librin “Dritë që vjen nga humnera”. Shënimi i fundit në ditarin e saj mban datën 9 shkurt, ndërsa ajo vdiq në 19 shkurt të vitit 1981. Aty ajo rrëfen edhe për dashurinë e saj platonike, të parealizuar me “G”, i cili mësohet se nuk e braktisi deri në momentet e fundit. “Jeta e saj ka shumë momente të bukura, të dhimbshme, të cilat më është dashur t’i krasis për t’i dhënë dinamikë filmit dhe për të ofruar materialin e nevojshëm”, - thotë Ajazi. Nuk mungojnë rrëfimet në gojën e së ëmës, të njerëzve të afërm, apo shoqes së ngushtë të shkollës, Rajmonda Bulkut, apo ndonjë mjeku që i shërbeu. Të gjithë dëshmojnë se ajo ishte një vajzë fisnike, nxënëse e shkëlqyer, inteligjente, kokulur, e hijshme, që i bënte të gjithë për vete me një vështrim. Ndërtohet jeta e këputur në mes e vajzës, e cila jetoi nën dhunën psikologjike të përgjimit. Në Cërrik, ku ajo jetoi pjesën më të madhe të jetës së saj, në një shtëpi ku ishte nën vëzhgim 24 orë në 24 dhe sipas dëshmive, në arkivat e Ministrisë së Brendshme ruhen plot 10 dosje me përgjimet, që i bëheshin çdo ditë familjes së saj. Regjisori Ajazi thotë se nuk ka qenë e thjeshtë të realizoje dokumentarin, në kushtet e mungesës së materialeve arkivore. Madje, ka qenë e vështirë edhe kthimi pas në kohë. Momentet më delikate, Drita Çomo i kaloi në spitalin Onkologjik të Tiranës, i cili sot ka ndryshuar tërësisht nga çka qenë në vitet ’70-’80.
Drita Çomo, Kënga e fundit e mjellmës
Një violinë e trishtuar e shoqëroi jetën e saj qysh se lindi, deri në vetminë dhe terrin e përjetshëm. E gjithë qenia e saj ishte një simfoni mirësie dhe dhimbjeje, që ngrihet nga fundi errësirës, për të na treguar për një kohë që nuk duhet të kthehet më. “Dritë në humnerë” titullohet dokumentari, i shfaqur mbrëmë në Kinema “Millenium”, kushtuar Drita Çomos, vajzës së Liri Belishovës e Maqo Çomos, të dënuar nga regjimi komunist si “armiq të popullit”. Salla e kinemasë nuk mund të nxinte numrin e madh të shikuesve që kishin ardhur, jo thjesht për të parë, por më së shumti për të respektuar atë vajzë të re, të këputur nga jeta vetëm 23 vjeç. Atë vajzë që vdiq e vetme në një dhomë spitali, pa pasur pranë, të paktën nënën. Me regji të Namik Ajazit dhe skenar të Petrit Rukës, dokumentari na kthen pas në atë muaj të ftohtë dimri, kur Drita shkroi faqen e fundit të ditarit, për të treguar më pas 23 vitet e jetës së saj. Përmes pamjeve arkivore të të gjitha vendeve ku u end jetime me prindër të gjallë, si në Lezhë, Elbasan, Cërrik e Tiranë dhe fotografive, që e ëma i ruan me fanatizëm, u ndërtua jeta e Dritës. Rrëfimi kronologjik i jetës, lexuar nga Alfred Trebicka, gërshetohej nga fletët e ditarit të saj, lexuar nga Manjola Lloja, e cila u vesh në petkat e vajzës. Por flasin edhe ata që e njohin. E para është e ëma, Liria, e cila me buzë të dridhur tregon për fëmijërinë e Dritës, natyrën e saj të brishtë e të heshtur, rininë e saj, jetën e cunguar në përgjim dhe fundin e pakthim, në të cilin ajo nuk mundi t’i gjendej pranë, sepse nuk lejohej nga diktatura e proletariatit. Ajo është e mbajtur, kurajoze, me një kujtesë të shkëlqyer kujton kalvarin që ajo dhe familja e saj jetoi, por, ajo “nënëzeza”, e ka të pamundur të mos përlotet kur i kujtohet hera e fundit kur e pa të bijën. Gjithashtu tregojnë dy dajat e saj dhe i vëllai Petriti, bashkëvuajtës në atë rrugëtim të shkurtër. Por janë edhe shoqet e shkollës e infermieret e spitalit ato që tregojnë për botën e saj të bukur, për drojën që kishte t’u fliste njerëzve, sepse nuk donte që t’u shkaktonte probleme. Jeta e Drita Çomos e përmbledhur në 40 minuta u përcoll me përlotje nga shikuesit, më së shumti në mbylljen e saj nën refrenin e këngës “Eja në prehër të të marr”, kënduar nga Erion Korini dhe përpunuar nga Adi Hila, i cili kishte realizuar gjithë kolonën zanore të dokumentarit. A.M
Dashuria për “G”
Në ditën e fundit të jetës ajo foli me “G”. I foli atij vetëm për sëmundjen e saj, pa mundur t’i thoshte asnjë gjë tjetër. Kujtimi për “G”, dashurinë e saj të parealizuar, ishte mesazhi i fundit nga Drita Çomo. Njerëzit që i qëndruan pranë ditëve të fundit, i vëllai dhe infermieret e Onkologjikut, tregojnë për dashurinë e saj për një djalë, gjithashtu me biografi “të keqe”, i cili i kërkoi të martoheshin. Por ajo, duke e ditur se do të vdiste nuk pranoi dhe dashuria për “G” mbeti vetëm në ditar dhe vargje poezish.
Rajmonda Bulku
Kujtimi i fundit që Rajmonda Bulku ka nga ish-shoqja e saj e shkollës, është pamja e saj, e mbështetur pas belit me të cilën po punonte lulishten përpara pallatit. “Drita ishte një vajzë ë shkëlqyer. Ishte e pamundur të mos i afroheshe asaj, të mos e doje. Ajo kishte një natyrë ndjellëse”, - tregon Bulku, një nga shoqet e gjimnazit, në Cërrik. Bulku tregon se të vetmet momente të lumtura, kur vështrimet përreth nuk e gjykonin ishin në aksion dhe në zbor. Në jetën e përditshme, ajo nguronte t’u fliste njerëzve, sepse nuk donte t’u krijonte atyre probleme.
Post
Nessun commento:
Posta un commento